Vì sao đại gia thích làm hạ tầng giúp dân giúp nước?

CafeLand có cuộc trao đổi với Luật sư Nguyễn Thị Huỳnh, Công ty Luật TNHH ATIM (ATIM LAW FIRM) để hiểu rõ hơn về hình thức đầu tư này.

Hình thức BT đổi đất lấy hạ tầng có những đặc điểm gì khiến cho các doanh nghiệp bất động sản rất hứng thú?

Bất kể doanh nghiệp tham gia thuộc thành phần nào, thì yếu tố hấp dẫn họ trong các dự án PPP nói chung và BT nói riêng vẫn luôn là hiệu quả kinh tế mà dự án đó mang lại. Nhà đầu tư sẽ cân nhắc và đánh giá cả 2 dự án gồm dự án BT mà họ sẽ đầu tư, xây dựng, chuyển giao cho Nhà nước và khu đất mà Nhà nước dùng để thanh toán cho Nhà đầu tư. Theo đó, giá trị thương mại và tiềm năng khai thác của Khu đất dùng để thanh toán luôn là mục tiêu mà Nhà đầu tư nhắm đến. Có lẽ vì vậy mà đa số các khu đất dùng để thanh toán thường là các khu đất phát triển dự án nhà ở hoặc thương mại dịch vụ (có giá trị thương mại rất cao), là đối tượng của các doanh nghiệp kinh doanh bất động sản.

Mặc dù có những mặt tích cực, tuy nhiên hình thức đổi đất lấy hạ tầng luôn tiềm ẩn nhiều nguy cơ, gây thất thoát và không công bằng, nhất là thông qua chỉ định thầu. Ý kiến của Luật sư thế nào?

Luật pháp cho phép lựa chọn Nhà đầu tư dự án PPP thông qua hai hình thức gồm đấu thầu hoặc chỉ định.

Về lý thuyết, chỉ định nhà đầu tư được cho là kém minh bạch và kém cạnh tranh hơn đấu thầu nên chỉ được phép áp dụng trong những trường hợp rất hạn chế như chỉ có một nhà đầu tư đăng ký mặc dù thủ tục ban đầu khi công bố là đầu thầu rộng rãi hoặc chỉ có một nhà đầu tư có thể thực hiện do vấn đề bí mật thương mại, tương thích công nghệ hoặc thu xếp vốn.

Dưới gốc độ pháp lý, bất kể là hình thức đấu thầu hay chỉ định, pháp luật đều có những quy định nhằm đảm bảo mục tiêu cuối cùng là có thể chọn được nhà đầu tư có năng lực phù hợp (như các quy định về tiêu chí, phương pháp đánh giá năng lực kinh nghiệm, năng lực tài chính nhà đầu tư).

Tuy nhiên, thực tế vẫn luôn có thể xảy ra tình trạng mặc dù đã thực hiện việc chỉ định tuân thủ đầy đủ quy trình, thủ tục, tiêu chí, phương pháp đánh giá,… (thường được gọi là “làm đúng quy trình”) nhưng nhà đầu tư được lựa chọn vẫn không có đủ năng lực như mong muốn. Và chúng tôi cho rằng rủi ro này vẫn có thể xảy ra với cả hình thức đấu thầu rộng rãi chứ không riêng gì chỉ định. Theo đó, không phải lúc nào cũng có thể đổ lỗi cho khung pháp lý thiếu minh bạch, chưa đầy đủ mà tuỳ từng trường hợp, yếu tố con người luôn rất quan trọng.

Những lỗ hổng về pháp luật nào trong quy định dự án BT khiến cho loại hình này chưa minh bạch, cần có những điều kiện, quy định ra sao?

Cần thừa nhận rằng, trong mô hình này, sự thành, bại hoặc các vi phạm không còn là vấn đề riêng của hai bên ký kết hợp đồng mà còn gây ảnh hưởng rất lớn đến xã hội và người dân, những người trực tiếp thụ hưởng và sử dụng các dịch vụ công.

Vì vậy, trách nhiệm của Nhà nước, một bên trong hợp đồng, là rất lớn. Nhà nước phải kiểm soát để đảm bảo Nhà đầu tư xây dựng và bàn giao công trình có chất lượng phù hợp và đúng hạn, không có gian lận nào trong các báo cáo và xác định các giá trị, không có gian lận trong khai thác và kinh doanh thu phí. Tuy nhiên, khung pháp lý cần đảm bảo sự cân bằng giữa nhu cầu kiểm soát và nhu cầu thu hút đầu tư.

Có ý kiến cho rằng loại hình BT đổi đất lấy hạ tầng nên bị loại bỏ. Ý kiến của Luật sư ra sao trước quan điểm này?

Cách thức tiếp cận này có hơi tiêu cực một chút. Bất kỳ mô hình nào cũng có ưu và khuyết điểm. Việc kỳ vọng một mô hình hoàn hảo cho phát triển hạ tầng là rất khó đạt được, đặc biệt là trong bối cảnh không có nhiều lựa chọn như hiện nay khi ngân sách nhà nước phân bổ cho các công trình cơ sở hạ tầng ngày càng hạn hẹp.

Xin cám ơn Luật sư!

Nguyễn Văn